وضعیت نیروی کار زنجان از حرف تا عمل

وضعیت نیروی کار زنجان از حرف تا عمل

احمد اسدی؛ یکی از شاخص‌های مهم اقتصادی کشورها و استان‌ها وضعیت نیروی کار در آن بوده که برنامه‌ریزان اقتصادی زنجان نیز همواره گزارش‌های منظمی را ارائه داده‌اند که بررسی برخی ریزبخش‌های آن می‌تواند وضعیت آن را بیشتر مشخص کند.

مرکز آمار ایران به صورت فصلی و سالانه گزارش‌های نیروی کار استان‌های کشور و متوسط کشور را ارائه می‌دهد و در استان زنجان نیز مسئولان اطلاعاتی از آن را ارائه می‌دهند.

در آخرین نشست خبری استاندار زنجان(فروردین95) در کنار ارائه اطلاعاتی در خصوص برخی شاخص‌های اقتصادی استان اطلاعاتی نیز در مورد آخرین وضعیت نیروی کار استان ارائه شد. بنابراظهارات ارائه شده استان زنجان رتبه هشتم در بین استان‌های کشور در پایین بودن نرخ بیکاری را دارد.

بنابر اطلاعات ارائه شده استان زنجان نرخ بیکاری تک رقمی(9.8درصد) را در کشور داشته و جزو استان های موفق در کاهش نرخ بیکاری محسوب می شود. کاهش نرخ بیکاری استان در سال 94 نسبت به سال 93 و افزایش نرخ مشارکت اقتصادی در همین مدت محقق شده است.

استاندار زنجان در این نشست سهم بخش‌های اقتصادی را نیز از اشتغال استان ارائه کرد که مطابق اظهارات وی سهم بخش کشاورزی از اشتغال استان 31.8 درصد، سهم بخش صنعت 31.8 درصد و سهم بخش خدمات نیز 36.5 درصد بوده است.

همچنین نرخ بیکاری جمعیت 15 تا 24 سال استان نیز 19.9 درصد و کشور 26.1 درصد عنوان شد. نرخ بیکاری استان در مناطق روستایی 5.6 درصد و در مناطق شهری 12.2 درصد بوده است.

یکی از مواردی که مسئولان استانی در ماه‌های اخیر بر آن تاکید دارند مسائل فرهنگی در حوزه اشتغال و ضرورت تغییر نگرش و باور عموم مردم در افزایش استغال در سطح استان است. به عنوان مثال عدم تمایل فعالان بخش کشاورزی در پرداخت به این بخش در اراضی کشاورزی شهرستان خدابنده و حضور کشاورزان سایر استان‌ها همچون همدان در آن و یا سرازیر شدن کارگران گیلانی به طارم در زمان برداشت محصول و عدم تمایل کارگران زنجانی برای این کار جزو موارد مطروحه بوده است.

فارغ از نحوه و پروسه آمارگیری در جمع آوری و تحلیل آمار نیروی کار کشور و تعاریف آن اگر این ساختار را به عنوان الگوی مشخص و ثابت برای سنجش میزان بیکاری در کشور در نظر بگیریم توجه و تاکید بر چند نکته ضروری است.

نخست اینکه نگرش فرهنگی در حوزه اشتغال و  در سطحی بالاتر توسعه استان نگرشی نو و اصولی بوده و قطعا با تمهیدات و برنامه‌های عملیاتی اثرگذار در بلندمدت آثار مطلوبی در توسعه زنجان خواهد داشت. تاثیرات در حوزه فرهنگ زمان‌بر، پیچیده و بدون تضمین عملیات و فراگیر است.

با این حال گرایش و رویکرد برنامه ریزان اقتصادی و فرهنگی زنجان در این خصوص قابل توجه و شایان تقدیر است اما سوالی که قابل طرح است اینکه امروز به جای پرداختن به برخی زیرشاخص های مهم در شاخص های اصلی همچون وضعیت نیروی کار تغییر ذهن به طرف مسائل فرهنگی چه سودی در کوتاه مدت و میان مدت دارد؟

اینکه امروز باور و فرهنگ برخی از مردم زنجان در خصوص اشتغال موجب می شود تا بخشی از فرصت‌های شغلی استان را شهروندان دیگر استان‌ها تصاحب کنند واقعیت تلخی است اما آنچه که روشن است اینکه با اقدامات هرچند فراگیر در حوزه فرهنگی تاثیراتی در بلندمدت خواهیم گرفت. هر چند تا به امروز علی‌رقم طرح این مسائل راهکاری برای حل این مشکلات ارائه نشده است.

دوم اینکه باید تاکید کرد عمده فرصت‌های اشتغال ایجاد شده استان در بخش کشاورزی است که نشان از عدم توسعه صنعتی این بخش در استان و ضعف در ایجاد اشتغال در بخش صنعت و خدمات بوده که کشاورزی باید جور آن را بکشد.

سهم مساوی کشاورزی و صنعت استان گویای واقعیت تلخی است که نشان از اقتصاد کشاورزی زنجان در عصر ارتباطات و تکنولوژی و صنعت است. سهمی که به نظر می‌رسد با اتکای قابل توجه شهرستان‌های طارم و خدابنده به این بخش برای میانگین استان حاصل شده است. هر چند به غیر از ابهر و زنجان سایر شهرستان‌های استان در بخش صنعت حرفی برای گفتن ندارند!

اصولا با صنعتی شدن بخش کشاورزی باید شاهد کاهش اشتغال در این بخش باشیم. امری که در استان محقق نشده و این بخش به جای اینکه با توسعه صنایع تبدیلی در بخش خدمات و صنعت ریزش فرصت‌های شغلی خود را جایگزین کند خود به تنهایی به صورت سنتی عهده دار آن شده است.

هر چند مسئولان و برنامه‌ریزان استان به خوبی واقعیت فرهنگی استان را بازگو می‌کنند باید به این سوال پاسخ دهند که چه اقدامی برای بر هم زدن سهم نیروی کار در بخش های مختلف اقتصادی استان صورت گرفته است و برنامه‌های برای آن چیست.

هر چند بارها در خصوص ضرورت افزایش سهم بخش خدمات از اشتغال استان متناسب با سهم GDP  آن سخن گفته شده است اما عملا شاهدیم هنوز این بخش سهم زیادی از اشتغال استان را ندارد. به نظر می رسد هر چند مسئولان استان درک درستی از توسعه این بخش دارند اما اقدامات کلان در این حوزه فعلا محقق نشده و صرفا در راستای توسعه کسب و کارهای خرد تلاش‌هایی صورت گرفته که نتایج آن نیز مشخص نیست.

ذکر این نکته حائز اهمیت است که با توسعه مشاغل در بخش خدمات تنها ارزش افزوده فعلی در بین مشاغل بین افراد مختلف تقسیم خواهد شد و ارزش افزوده جدیدی در اقتصاد خدماتی زنجان اضافه نخواهد شد. این موضوع می‌تواند منجر به نارضایتی صاحبان مشاغل نیز شود.

موضوع مهم‌تر اینکه توسعه بخش خدمات باید در حالی صورت گیرد که حجم اقتصاد استان بزرگ‌تر شده و تولیدناخالص داخلی استان افزایش یابد و از طریق این موضوع بتوانیم با توسعه بخش خدمات سهم اشتغال استان را دچار تغییر کنیم و درآمد خانوار و سرانه درآمد شهروندان را ارتقا دهیم.

این امر با توسعه سرمایه‌گذاری خارجی، توسعه بخش صنعت، توسعه صادرات و ایجاد ارزش افزوده از طریق محقق شده طرح‌های همچون مرکز لجستیک شمالغرب و غرب کشور برای زنجان محقق شود. تحقق مرکز لجستیک می‌تواند علاوه بر افزایش اشتغال در بخش خدمات استان به صورت ملموس و گسترده به ارزش افزوده اقتصادی زنجان نیز تاثیر قابل توجهی بگذارد.

بالیدن به اینکه از 17 هزار و 412 نیروی کار جدید در سال 94 موفق به ایجاد 16 هزار و سه فرصت شغلی شدیم و عملکردمان از کشور بهتر بوده هر چند قابل توجه اما قابل قبول نیست. چرا که عمده فرصت‌های شغلی در بخش کشاورزی بوده و ارزش افزوده این بخش نیز فعلا برای اقتصاد استان مناسب نیست. دسترسی اشتغال در این بخش نیز برای همه فعالان نیروی کار استان یکسان نبوده و در برخی شرایط عملی نیست.

با یادآوری این سخن که به جای کارگران گیلانی، زنجانی‌ها به طارم بروند تا سهم اشتغال استان ارتقا یابد و از این فرصت زنجانی‌ها استفاده کنند نمی‌تواند برای عموم مردم قابل قبول باشد. چرا که امروز اگر یک کارگر و یا پیمانکار جزء در بخش ساختمان به دلیل رکود این بخش بیکار است توان و تخصص اشتغال در بخش کشاورزی را ندارد و باید برای وی در این بخش ایجاد اشتغال کرد. یا حداقل ایجاد اشتغال در شرایطی باشد که متناسب با مهارت و توان فرد باشد.

با همه موارد مطرح شده باید گفت برنامه‌ریزان اقتصادی زنجان باید دو کار عمده در شاخص نیروی کار صورت دهند. نخست کاهش نرخ بیکاری در متاطق شهری که در آخرین آمار بیش از 12 درصد بوده است و دوم تغییر سهم اشتغال استان در بخش‌های مختلف اقتصادی با تاکید بر بخش صنعت و خدمات که می‌تواند موجب توسعه پایدار استان زنجان را فراهم آورد.

تحقق این دو مهم می تواند کارنامه مدیران استانی را مثبت کرده و موجب رضایت عموم و نخبگان را فراهم آورد. تحقق این مسائل نیز کار دشواری است که برای تحقق آن نیازمند تغییرات عمده در شاخص‌های کلان اقتصادی استان هستیم. عمده تغییر باید در رشد اقتصادی استان، تولید ناخالص داخلی و توسعه صادرات و افزایش ارزش افزوده بخش‌های مختلف اقتصادی استان باشد.